Rozdział X

O cnotach

506. Co to jest cnota?

Cnota jest to stała zdolność woli do czynienia dobrego a unikania złego.

507. Iloraka jest cnota?

Cnota ze względu na jej przedmiot jest dwojaka: teologiczna i obyczajowa.

Część I
O cnotach teologicznych

Art. 1
O cnotach teologicznych w ogóle

508. Co to jest cnota teologiczna?

Cnota teologiczna jest to cnota, której przedmiotem bezpośrednim jest Bóg jako cel nadprzyrodzony, i która człowieka wprost kieruje do Niego.

509. Ile jest cnót teologicznych?

Cnót teologicznych jest trzy: wiara, nadzieja i miłość.

510. Czy cnót teologicznych można nabyć przez akty przyrodzone?

Cnót teologicznych nie można nabyć przez akty czysto przyrodzone, bo cnoty te z natury swej są nadprzyrodzone, i dlatego tylko Bóg wlewa je razem z łaską uświęcającą.

511. Kiedy następuje wlanie człowiekowi cnót teologicznych?

Wlanie cnót teologicznych człowiekowi następuje w chwili dostąpienia usprawiedliwienia przez odpuszczenie grzechów albo na chrzcie, albo przez akt żalu z pragnieniem sakramentu.

512. Czy cnoty teologiczne są potrzebne do zbawienia?

Cnoty teologiczne są do zbawienia koniecznie potrzebne, bo bez nich ani rozum ani wola nie może się należycie skierować do celu nadprzyrodzonego.

513. Która z cnót teologicznych jest najprzedniejsza?

Spośród cnót teologicznych najprzedniejsza jest miłość, która jest udoskonaleniem zakonu i nawet z niebie nie ustaje.

514. Kiedy jesteśmy obowiązani wzbudzać akty wiary, nadziei i miłości?

Akty wiary, nadziei i miłości obowiązani jesteśmy wzbudzać częściej w życiu, głównie zaś wtedy, gdy człowiek, doszedłszy do używania rozumu, zdobył dostateczną znajomość objawienia Bożego, a zwłaszcza wtedy, gdy tych aktów potrzeba bądź do spełnienia obowiązku, bądź do zwyciężenia pokusy, oraz w niebezpieczeństwie śmierci.

Art. 2
O cnotach teologicznych w szczególności

A. O wierze

515. Co to jest wiara?

Wiara jest to cnota nadprzyrodzona, która pod natchnieniem i z pomocą łaski sprawia, ze przyjmujemy za prawdę to, co Bóg objawił, a przez Kościół do wierzenia podaje; przyjmujemy zaś to za prawdę nie dlatego, żebyśmy przyrodzonym światłem rozumu przejrzeli wewnętrzna prawdziwość tych prawd, lecz przez wzgląd na powagę samego Boga, który to objawił, a który się ani mylić nie może ani w błąd wprowadzać.

516. Czy musimy wierzyć we wszystkie prawdy objawione?

Musimy wierzyć we wszystkie prawdy objawione, przynajmniej ogólnie, np. wierzę we wszystko, co Bóg objawił, a Kościół do wierzenia podaje, albo krócej: wierze we wszystko, w co wierzy Kościół, Matka Święta; szczegółowo zaś i wyraźnie musimy wierzyć, że jest Bóg, że za dobre nagradza, a za złe karze, ze jest Trójca Święta, ze Jezus Chrystus stał się człowiekiem dla naszego zbawienia.

517. Czy wiara może być przeciwna rozumowi?

Wiara, choć przewyższa rozum, w żaden sposób nie jest przeciwna rozumowi, ani też między wiarą a rozumem nigdy nie może zachodzić żadna sprzeczność.

518. Dlaczego między wiarą a rozumem nigdy nie może zachodzić żadna sprzeczność?

Między wiarą a rozumem nigdy nie może zachodzić żadna sprzeczność, ponieważ ten sam Bóg, który objawia tajemnice i wlewa wiarę, dał duszy ludzkiej światło rozumu; Bóg siebie samego zaprzeczyć nie może, ani też jedna prawda nie może się sprzeciwiać drugiej.

519. Czy wiara i rozum mogą sobie nieść wzajemną pomoc?

Wiara i rozum mogą sobie nieść wzajemną pomoc, gdy zdrowy rozum dowodzi podstaw wiary i oświecony jej światłem przyczynia się do rozwoju znajomości rzeczy Bożych, wiara zaś zachowuje rozum od błędów i broni go oraz ułatwia mu poznanie wielu rzeczy.

520. Kiedy musimy wiarę publicznie wyznawać?

Wiarę musimy publicznie wyznawać, ilekroć nasze milczenie, ociąganie się albo zamieszanie powodują pośrednio zaprzeczenie wiary, wzgardę religii, obrazę Boga czy zgorszenie bliźniego.

521. W jaki sposób wyznajemy wiarę na zewnątrz?

Wiarę objawiamy na zewnątrz, wyznając ją słowem i uczynkiem, w razie potrzeby nawet śmierć ponosząc za nią.

522. W jaki sposób traci się wiarę?

Wiarę traci się przez odstępstwo lub herezję, gdy mianowicie człowiek ochrzczony albo odrzuca bądź wszystkie, bądź niektóre prawdy wiary, albo też dobrowolnie podaje je w wątpliwość.

523. Prócz odstępców i heretyków kto jeszcze grzeszy przeciwko wierze?

Prócz odstępców i heretyków przeciwko wierze grzeszy:

1. nieochrzczony, który odrzuca wiarę dostatecznie sobie przedstawioną (niedowiarstwo pozytywne);
2. kto nie stara się o dostateczne wykształcenie religijne, odpowiadające jego stanowi i wiekowi;
3. kto wyznaje błędy, przez Kościół potępione, zbliżające się mniej lub więcej do niedorzeczności heretyckiej;
4. kto dobrowolnie wystawia się na niebezpieczeństwo utraty wiary, np. czytając bez wymaganego pozwolenia i ostrożności książki zakazane przez Kościół, zwłaszcza książki apostatów, heretyków lub schizmatyków, szerzące apostazję, herezję lub schizmę.

B. O nadziei

524. Co to jest nadzieja?

Nadzieja jest to cnota nadprzyrodzona, która sprawia, że dla zasług Jezusa Chrystusa, oparci na dobroci, wszechmocy i wierności Boga, z ufnością oczekujemy żywota wiecznego i łask potrzebnych do jego osiągnięcia, bo Bóg obiecał żywot wieczny tym, którzy będą wykonywać uczynki dobre.

525. Jak objawiamy nadzieję?

Nadzieje objawiamy nie tylko słowem, lecz także uczynkami, gdy ufając szczerze obietnicom Boskim, cierpliwie znosimy dolegliwości i przykrości życia, a nawet prześladowania.

526. Jak się traci nadzieję?

Nadzieję traci się przez grzech rozpaczy lub zuchwałej ufności oraz przez te grzechy, które pociągają za sobą utratę wiary.

527. Co to jest rozpacz?

Rozpacz jest to dobrowolny i świadomy brak ufności, by człowiek mógł otrzymać od Boga szczęście wieczne i środki, które do niego wiodą.

528. Co to jest zuchwała ufność?

Zuchwała ufność jest to lekkomyślne liczenie na to, że się dostąpi szczęścia w niebie bez uzyskania łaski Bożej albo bez dobrych uczynków.

C. O miłości

529. Co to jest miłość?

Miłość jest to cnota nadprzyrodzona, która sprawia, że miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a siebie samych i bliźniego dla Boga.

530. W jaki sposób mamy przede wszystkim okazywać Bogu swą miłość?

Miłość swą mamy Bogu okazywać przede wszystkim przez zachowanie jego przykazań.

531. Jakim jeszcze sposobem możemy Bogu okazać swoją miłość?

Swoją miłość możemy Bogu jeszcze okazać uczynkami, które wprawdzie nie są nakazane, Bogu są miłe, a nazywają się nadobowiązkowymi.

532. Jak przepada miłość ku Bogu?

Miłość ku Bogu przepada przez każdy grzech śmiertelny; ale utrata łaski przez grzech śmiertelny niekoniecznie pociąga za sobą utratę wiary i nadziei.

533. Jak winniśmy miłować siebie samych?

Siebie samych winniśmy miłować, szukając we wszystkim chwały Bożej i naszego wiecznego zbawienia.

534. Czy winniśmy miłować bliźniego?

Bliźniego winniśmy miłować aktami wewnętrznymi i zewnętrznymi, to jest darować urazy, wystrzegać się wyrządzania mu szkody i krzywdy i dawania mu zgorszenia, spieszyć mu według sił z pomocą w potrzebach, a zwłaszcza przez uczynki miłosierdzia co do duszy i co do ciała.

535. Jakie są uczynki miłosierne co do duszy?

Uczynki miłosierne co do duszy są następujące:

1. wątpiącym dobrze radzić;
2. nieumiejących pouczać;
3. grzeszących upominać;
4. strapionych pocieszać;
5. urazy chętnie darować;
6. przykrych cierpliwie znosić;
7. za żywych i umarłych się modlić.

536. Jakie są uczynki miłosierne co do ciała?

Uczynki miłosierne co do ciała są następujące:

1. łaknącego nakarmić;
2. spragnionego napoić;
3. nagiego przyodziać;
4. podróżnego w dom przyjąć;
5. chorego odwiedzić;
6. więźnia nawiedzić;
7. umarłego pogrzebać.

537. Czy miłość, którą winniśmy miłować bliźniego, obejmuje także nieprzyjaciół?

Miłość, którą winniśmy miłować bliźniego, obejmuje także nieprzyjaciół, bo oni także są bliźnimi naszymi, a Bóg sam dał nam to przykazanie i zostawił nam przykład.

Część II
O cnotach obyczajowych

538. Co to jest cnota obyczajowa?

Cnota obyczajowa jest to taka cnota, która za bezpośredni przedmiot ma uczynki uczciwe zgodne ze zdrowym rozumem.

539. Iloraki może być akt cnoty obyczajowej przez wzgląd na cel, któremu służy?

Przez wzgląd na cel, któremu służy, akt cnoty obyczajowej może być albo naturalny, np. gdy ktoś pości, żeby pokarm nie szkodził na zdrowiu, albo nadnaturalny, np. gdy ktoś pości, aby mu Bóg odpuścił grzechy, albo żeby zgnębić ciało swoje i poddać je w niewolę.

540. Ile jest cnót głównych obyczajowych?

Głównych cnót obyczajowych jest cztery: roztropność, sprawiedliwość, męstwo i wstrzemięźliwość; nazywają się one także cnotami kardynalnymi.

541. Dlaczego te cnoty nazywają się kardynalnymi?

Te cnoty dlatego nazywają się cnotami kardynalnymi, ponieważ stanowią jakby zawiasy i fundament całego gmachu obyczajowego, a inne cnoty do nich się sprowadzają.

542. Co sprawiają cnoty kardynalne?

1. Roztropność sprawia, że we wszystkich sprawach poznajemy, co należy czynić albo czego unikać, żeby osiągnąć żywot wieczny;
2. Sprawiedliwość sprawia, że każdemu oddajemy to, co mu się należy od nas;
3. Męstwo sprawia, że się nie pozwalamy odstraszyć od dobrego żadnymi trudnościami lub prześladowaniami, ani nawet śmiercią;
4. Wstrzemięźliwość sprawia, że poskramiamy niedozwolone zmysłowe skłonności, a w używaniu tego, co jest dozwolone, zachowujemy miarę.

Część III
O darach Ducha Świętego

543. Przy usprawiedliwieniu z odpuszczeniem grzechów i z cnotami teologicznymi – co jeszcze Bóg wlewa człowiekowi?

Przy usprawiedliwieniu wraz z odpuszczeniem grzechów i z cnotami teologicznymi Bóg wlewa człowiekowi jeszcze dary Ducha Świętego.

544. Ile jest darów Ducha Świętego?

Darów Ducha Świętego jest siedem: mądrość, rozum, rada, męstwo, umiejętność, pobożność i bojaźń Boża.

545. W jakim celu Bóg wlewa te dary?

Te dary Bóg wlewa człowiekowi sprawiedliwemu, żeby łatwiej i szybciej przyjmował natchnienia Ducha Świętego i szedł za nimi, gdy go nimi Duch Święty różnorako nakłania do dobrego a unikania złego.

546. Co sprawiają w nas dary Ducha Świętego?

1. Mądrość daje nam pomoc, żebyśmy znajdowali radość w rozważaniu rzeczy Boskich, i żebyśmy o sprawach Boskich i ludzkich myśleli po Bożemu;
2. Rozum, żebyśmy, o ile to jest możliwe u człowieka, coraz lepiej poznawali tajemnice wiary jako godne wiary;
3. Rada, żebyśmy się strzegli zasadzek szatana i świata, a w wątpliwościach zrozumieli, co się bardziej przyczynia do chwały Bożej i do naszego oraz bliźnich zbawienia;
4. Męstwo, żebyśmy doznawali szczególnej mocy do zwyciężania pokus i innych przeszkód w życiu duchownym;
5. Umiejętność, żebyśmy należycie odróżniali między tym, w co należy wierzyć a w co nie, i żebyśmy się trzymali właściwego kierunku w sprawach życia duchownego;
6. Pobożność, abyśmy należytą część i służbę oddawali Bogu, Świętym i tym ludziom, którzy nam zstępują Boga, i abyśmy wspomagali biednych i nieszczęśliwych dla miłości Boga;
7. Bojaźń Boża, żebyśmy unikali grzechów przez bojaźń obrazy Boskiej, płynącą z dziecięcej czci dla majestatu Bożego.

Część IV
O błogosławieństwach ewangelicznych i owocach Ducha Świętego

547. Jakie są skutki cnót teologicznych i darów Ducha Świętego?

Skutkami cnót teologicznych i darów Ducha Świętego są błogosławieństwa ewangeliczne i owoce Ducha Świętego.

548. Które to są błogosławieństwa ewangeliczne?

Błogosławieństwa ewangeliczne są to te, które ogłosił sam Jezus Chrystus w kazaniu na górze, a mianowicie:

1. Błogosławieni ubodzy duchem, albowiem ich jest królestwo niebieskie;
2. Błogosławieni cisi, albowiem oni posiądą ziemię;
3. Błogosławieni, którzy płaczą, albowiem oni będą pocieszeni;
4. Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni;
5. Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią;
6. Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądają;
7. Błogosławieni pokój czyniący, albowiem nazwani będą synami Bożymi;
8. Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, albowiem ich jest królestwo niebieskie.

549. Dlaczego Jezus Chrystus błogosławionymi nazywa tych, którzy mają to usposobienie zewnętrzne?

Jezus Chrystus tych, którzy maja to usposobienie wewnętrzne dlatego nazywa błogosławionymi, ponieważ dzięki temu usposobieniu mają oni w tym życiu jakby pewien przedsmak przyszłego szczęścia w niebie.

550. Którzy to są ubodzy duchem, nazwani błogosławionymi?

Ubodzy duchem, nazwani błogosławionymi, są to ci, co się w duszy odrywają od dóbr zewnętrznych, zwłaszcza od bogactw i zaszczytów, a nawet w razie potrzeby gardzą nimi dobrowolnie; jeżeli zaś je mają, używają ich umiarkowanie i dobrze; a jeżeli ich nie mają, nie szukają ich chciwie; gdy je utracą, znoszą to z poddaniem się woli Bożej.

551. Którzy to są cisi?

Cisi czyli łagodni są to ci, co z bliźnim żyją zgodnie, znosząc cierpliwie przykrości od niego doznawane, bez skargi lub zemsty.

552. Którzy to są ci, co płaczą, a jednak są błogosławieni?

Ci, co płaczą, a jednak są błogosławieni, są to ci, którzy się nie uganiają za rozkoszami tego świata; z weselem znoszą dolegliwości tego życia, posłuszni woli Bożej, pokutują za popełnione grzechy i serdecznie boleją nad złem, co się na świecie dzieje, nad zgorszeniami i niebezpieczeństwami zbawienia.

553. Którzy łakną i pragną sprawiedliwości?

Sprawiedliwości łakną i pragną ci, co starają się codziennie postępować w uczynkach sprawiedliwości i miłości.

554. Którzy są miłosierni?

Miłosierni są to ci, co z miłości ku Bogu dzielą się z bliźnim tym, co mają, i starają się oddalić od niego nędzę moralną i materialną.

555. Którzy są czystego serca?

Czystego serca są ci, co nie tylko uciekają od grzechu śmiertelnego, a zwłaszcza od grzechu nieczystości, lecz unikają także wedle możności grzechu powszedniego.

556. Którzy są pokój czyniący?

Pokój czyniący są to ci, co nie tylko zachowują pokój z bliźnim, lecz starają się także o pokój między drugimi.

557. Którzy są ci, co cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości?

Prześladowanie dla sprawiedliwości cierpią ci, co cierpliwie znoszą pośmiewiska, oszczerstwa i prześladowania dla miłości Jezusa Chrystusa.

558. Ile jest owoców Ducha Świętego i które mianowicie?

Apostoł wylicza dwanaście owoców Ducha Świętego, a mianowicie: miłość, wesele, pokój, cierpliwość, dobrotliwość, dobroć, długomyślność, cichość, wierność, skromność, wstrzemięźliwość, czystość.